Wat onzekerheid met ons denken doet

Anders omgaan met risico: hoe je brein je misleidt (en wat je eraan kunt doen)

Ik wou dat ik precies wist wat eraan zou komen

Die gedachte had ik aan de rand van het zwembad, terwijl mijn zoontje oefende met zijn schoolslag. Zelf keek ik vooruit naar een nieuw werkjaar. Recordomzet behaald, mooie offertes
uitstaan… en toch voelde het alsof ik in het luchtledige hing. Veelbelovend was het, ja, maar vaag. Liever had ik iets concreets, zelfs als het minder zou betekenen.

Waarom voelen we ons zo ongemakkelijk bij onzekerheid, zelfs als we weten dat daar de kansen liggen?
Het antwoord zit deels in je hoofd.

Ons brein haat onzekerheid

Evolutionair gezien zijn we ingesteld op gevaarherkenning. Negatieve signalen krijgen voorrang. Logisch, want vroeger betekende dat overleven. Voeg daar verliesaversie aan toe (verlies voelt
2x pijnlijker dan winst fijn voelt) en je snapt waarom we liever het bekende hebben, zelfs als dat middelmatig is.

Diepgewortelde aversie tegen onzekerheid

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen mensen in Londense buitenwijken meer stressgerelateerde maagzweren dan bewoners in het centrum. Waarom? De eerste groep wist nooit wanneer de bommen vielen. De tweede groep verwachtte dit iedere nacht en sliep standaard in de schuilkelder. Onzekerheid bleek belastender dan gevaar zelf.¹

Natuurlijk luidt dan de vraag: hoe ga je beter met onzekerheid om? In dit eerste deel van een drieluik deel ik tools die je helpen bij het stuk ‘denken’. Vul je EHBO-kit hiermee en je leert langzaam maar zeker hoe je onzekerheid beter kunt inzetten.

3 denktools om je brein bij te sturen

1. Frame vijf keer positief
Maak een lijstje van minstens vijf mogelijke voordelen van de onzekere situatie waar je in zit. Bij mij draaiden die om de afwachtperiode:

• Tijd om mijn boek te promoten
• Ruimte om te schrijven (zoals dit artikel)
• Flexibiliteit
• Wekelijks zelf ook het zwembad in

Resultaat: meer rust (en zelfs plezier!). De situatie veranderde niet, maar mijn perspectief wel.

2. Maak een mentale tijdsreis
Onze hersenen voorspellen toekomstige stress vaak overdreven negatief. Kijk daarom eens terug vanuit de toekomst. Hoe kijk je over zes maanden terug op deze periode?

Een andere optie: gebruik een eerdere situatie waarin je dacht dat je iets niet aankon, maar het uiteindelijk wel lukte. De momentopname met stressscenario van nu vervang je zo door een positieve afloop.

3. Denk als een wetenschapper
Zeg niet: “Ik weet het niet.” Zeg: “Ik schat de kans op 60%.”

Dit klinkt als iets kleins, maar maakt een wereld van verschil. Door in kansen te denken en te doen alsof je een weddenschap afsluit, voel je verantwoordelijker voor je beslissing of uitspraak.
Volgens onderzoek verbetert dit vervolgens de kwaliteit ervan.² En het mooie is: je doet dit allemaal zonder de illusie van zekerheid.

Tot slot

Onzekerheid blijft ongemakkelijk. Met de tools uit dit artikel kun je je denken oprekken, bijsturen en gebruiken, zodat onzekerheid niet iets wordt om te vermijden, maar om mee te werken.

Het beste voorbeeld? Mijn zoontje wist niet zeker of het ging lukken om zijn zwemdiploma te halen, maar hij werkte aan waar hij wél invloed op had: een steeds betere schoolslag. Zijn
spontane inzet was van de tweede tool: al oefenend zag hij zichzelf aan de kant staan met het zwemdiploma in de hand, kijkend naar de gezichten van twee trotse ouders. Daar kon ik nog eens een voorbeeld aan nemen!

In deel 2: wat als je hoofd het even niet weet en je lijf het overneemt? Leer omgaan met stress, emoties en fysieke signalen bij onzekerheid.

Voetnoten

1 Stefan Klein, 2015, Alles Zufall. Die Kraft, die unser Leben bestimmt, Fischer Taschenbuch geciteerd in Anne Kratzer, 2023, Die Unsicherheit umarmen, Psychologie heute compact 72, 8 maart.
2 Annie Duke, 2018, Thinking in bets – making smarter decisions when you don’t have all the facts, Portfolio – an imprint of Penguin Random House New York NY, USA, p.150.